به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ آیین پایانی «سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی» با حضور غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و اصحاب تاریخ، فرهنگ و اندیشه سه‌شنبه ۲۶ دی‌ماه ۱۴۰۲ در تالار رودکی برگزار شد.

جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی کتاب‌های منتشر شده در موضوع تاریخ معاصر (از ابتدای قاجار تاکنون) را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این آثار به دو بخش تألیف و ترجمه تقسیم می‌شوند. موضوع‌های اصلی هر گروه شامل همه شاخه‌های تاریخ انقلاب اسلامی شامل «کلیات»، «خاطرات، زندگینامه و شرح‌حال‌نویسی»، «مستندنگاری»، «تحقیقات و پژوهش‌های تاریخی»، «تاریخ شفاهی» و «اسناد و پژوهش‌های اسنادی» است.

غلامعلی حدادعادل: چرا در تاریخ‌نگاری صاحب هیچ مکتبی نیستیم؟

غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در آیین پایانی «سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی» سخنرانی خود را با یادی از مرحوم کریم مجتهدی، استاد فلسفه، آغاز کرد و گفت: دکتر مجتهدی توجه خاص به تاریخ ورود فلسفه غرب به ایران داشتند.

وی افزود: مرحوم علی دوانی از جمله معدود روحانیانی بود که ضرورت مستندسازی انقلاب را درک کرد. یادم هست در سال ۱۳۴۱ اولین کتابی که مجموعه اعلامیه‌های امام را در آن زمان جمع کرده بود، کتاب آقای دوانی بود. شاید اگر ایشان جمع نمی‌کرد این منابع به دست ما نمی‌رسید.

حداد عادل درباره ضعف تاریخ‌نگاری در ایران گفت: تاریخ‌نگاری در ایران ضعیف است. این نتیجه ضعف علوم انسانی به طور کلی است. در تاریخ‌نگاری صاحب هیچ مکتبی نیستیم. کارهای پراکنده زیاد شده است، اما آیا یک بینش یا روش فلسفی درباره تاریخ حاکم هست؟ و آن عشق و علاقه هست. مطالعات نظری در باب روش تاریخ‌نگاری و فلسفه تاریخ بسیار ضعیف است. میراث سنتی ما در تاریخ‌نگاری بیشتر درباره فتح‌نامه یا وقایع‌نگاری‌هاست.

او ادامه داد: در دوران قاجار جهشی در وقایع‌نگاری و سفرنامه پدید آمد که بی‌سابقه بود. یکی از منابع مهم برای شناخت دوره قاجار که می‌تواند نوری بر دوره بعد بتاباند اسناد به‌جامانده از همین خاطرات و وقایع‌نگاری‌هاست.

حداد عادل گفت: انقلاب بزرگ‌ترین حادثه‌ای است که در عمر ما در ایران رخ داده است. تاریخ‌نگاری انقلاب ظرفیتی متناسب با انقلاب نداشته است. بود انقلاب از نمود آن بسیار بیشتر بوده است. تاریخ‌نگاری آیینه‌ای کوچکی است درباره منظره‌ای بزرگ. حوادثی که از انقلاب گذشته است تا ۱۵ خرداد و از فاصله ۱۵ خرداد تا سال ۱۳۵۶ که موج نهایی پیروزی انقلاب بود، بسیار مهم هستند و همه باید تدوین شوند.

او به نکاتی درباره تحریف و تحریم اشاره کرد: مقام معظم رهبری یک بار در تبیین روش دشمن در مقابل انقلاب از دوگانه تحریم و تحریف نام بردند. گویی دشمن یک قیچی برای ریشه انقلاب در دست دارد که این دو تیغه را دارد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به خاطرات خود از شکنجه ساواک گفت: آیا تعجب‌آورتر از این چیزی هست که پرویز ثابتی مدعی بشود در ساواک شکنجه نبود؟! روز دوم شهریور ۱۳۵۰ من که معلم دانشگاه ملی بودم ساعت ۱ بعد از ظهر آمدم که وارد منزل خود بشوم، من را دستگیر کردند. شبی که در اوین گذراندم به خاطر نبود جا در محلی که بازجویی صورت می‌گرفت پتو انداختند و همان‌جا خوابیدم.

شاهد بودم که پرویز ثابتی پشت میزی چند متر دورتر نشسته بود و بازجویان دستگیرشدگان را شلاق می‌زدند. ثابتی به بازجویان دستور می‌داد که چه کسانی باید دستگیر شوند. من تا صبح شاهد فریاد کسانی بودم که زیر شکنجه بودند. تحریف تلاش می‌کند همه چیز را عوض کند.

شاید این مطلب هم برای شما جالب باشد:  ما در ساواک، کسی را شکنجه نمی‌کردیم!

وی افزود: در خاطرات اسدالله علم می‌خوانیم که به شاه می‌گوید عفو بین‌الملل بازرس فرستاده است و با زندانیان مصاحبه کرده است. آنها گزارش داده‌اند که ۳۰ درصد زندانیان هنوز آثار شکنجه بر بدنشان مشهود است. شاه در جواب به علم گفت که نگران نباش و به ما قول دادند که این را علنی نکنند. درباره باقی مسائل نیز تحریف وجود دارد.

حداد عادل با پیشنهادی سخنانش را پایان داد و گفت: در مدیریت باید بر تاریخ‌نگاری سرمایه‌گذاری کنیم. دانش‌آموزان علوم انسانی رشته حقوق را بر تاریخ ترجیح می‌دهند؛ زیرا فکر می‌کنند که جذب بازار کار نمی‌شوند و کار تاریخی اهمیت ندارد. موضوع دوم این است که باید تا دیر نشده در همه استان‌ها همت کرد تاریخ اتقلاب نوشته شود. باید سازمان‌دهی شود و در هر استان مشخص شود که خاطرات مکتوب و شفاهی چه بوده‌اند. همچنین باید کتابخانه‌ای مرکزی، خاص تاریخ انقلاب اسلامی به‌وجود آید که از پیش از ۱۵ خرداد به همه زبان‌ها، انواع منابع را جمع‌آوری کند. باید از این مجموعه اسناد کتاب‌هایی در سطوح مختلف فکری نوشته شود.

 

 

منوچهر محمدی: انقلاب اسلامی نقطه عطفی در تاریخ تحولات جهانی بشریت است

منوچهر محمدی، از پیشکسوتان تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی، در آیین پایانی «سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی» گفت: من در روز پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، مشغول تحصیل در دوره دکتری رشته روابط بین‌الملل در آمریکا بودم. اتفاقی که در ایران رخ داد برای من در آمریکا بسیار غیرمنتظره بود.

وی افزود: انقلاب اسلامی با هیچ‌یک از نظریات انقلاب همخوانی نداشت. به خاطر دارم که بسیاری از نظریه‌پردازان بعد از پیروزی انقلاب گفتند که انقلاب اسلامی استثنا بود. تدا اسکاچپول، که تئوری انقلاب را مطرح کرده بود و شهرت جهانی داشت، با توجه به انقلاب اسلامی نظرات خودش را تغییر داد. انقلاب اسلامی برای من تکلیفی ایجاد کرد و آن اینکه تا زنده هستم در خدمت انقلاب باشم. خدا را شکر می‌کنم که این توفیق به من داده شد که در اجرا و عمل و نظر بتوانم رسالتم را انجام دهم.

محمدی افزود: انقلاب اسلامی نقطه عطفی نه تنها در تاریخ ایران و اسلام، بلکه در تاریخ تحولات جهانی بشریت است. غربی‌ها به مدت سیصد سال این مطلب را القا کرده بودند که فقط مسائل مادی می‌تواند موجب تحول باشد. آنها ماتریالیسم را بر جهان حاکم کرده بودند. انقلاب اسلامی با پیروزی‌اش با دستان خالی مقابل بزرگ‌ترین قدرت‌ها برای همه ناظران شگفت‌انگیر بود. چگونه یک روحانی می‌آید و انقلاب را هدایت می‌کند و مردم نیز به مبارزه با قدرت می‌پردازند؟

وی ادامه داد: در واقع مسئله معنویت و امدادهای غیبی مجددا در صحنه سیاست جهانی مطرح شد. اگر نبود امدادهای غیبی و عنایات الهی، امکان پیروزی انقلاب وجود نداشت. در کتاب اخیرم توضیح دادم که انقلاب اسلامی عالم معنا را مجددا مطرح کرد. این عالم معناست که توانست سکولاریسم و ماتریالیسم را کنار ببرد و مطرح شود. تحولات بعد از انقلاب همه نشان‌دهنده غلبه قدرت معنوی بر قدرت مادی است. بنابراین باید قدر این معجزه الهی را دانست. این معجزه آغاز و زمینه‌ساز ظهوری است که منتظرش هستیم. تا زمانی که این قدرت الهی و ایمان مردم به انقلاب هست، هیچ آسیبی به انقلاب وارد نخواهد شد. جمهوری اسلامی به عنوان ابرقدرت می‌تواند اهداف خودش مانند شکست استکبار را به نتیجه برساند.

جواد منصوری: انقلاب اسلامی ادبیات سیاسی جدید خلق کرد

جواد منصوری، از پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی، گفت: در سال ۱۳۵۶ دوران زندان را می‌گذراندم. به خاطر قضیه حقوق بشر فضایی پیش آمد که بتوانیم دست به قلم ببریم و آثارمان را به بیرون از زندان بفرستیم. من در زندگی‌ام با زندانیان سیاسی زیادی آشنا شدم و متوجه دو ضعف بینشی شدم؛ دریافتم که آنها آن‌طور که باید و شاید نظام استکباری را نمی‌شناسند و سطحی و شعاری و انحرافی به مسائل می‌پردازند. به این دلیل در این زمینه شروع به کار کردم و کتابی به نام «ویژگی‌های امپریالیسم» نوشتم.

او ادامه داد: دومین زمینه‌ای که احساس کردم ضعفی وجود دارد این بود که درباره نهضت اسلامی و انقلاب مطالب منحرف، ضعیف و تحت تأثیر جریان‌های انحرافی زیادی وجود دارد. اولین کتاب را در زندان در همین زمینه نوشتم. این دو کتاب مورد استقبال قرار گرفت. ویژگی‌های امپریالیسم در سال‌های اخیر به چاپ بیست‌ودوم رسید. بعدها نامش را «شناخت استکبار» گذاشتم و بعد به «استعمار فرانو» تبدیل شد. هنوز هم این کتاب مورد استفاده قرار می‌گیرد. چند کتاب دیگر درباره آمریکا و خاورمیانه نوشتم که درباره معرفی ماهیت امپریالیسم است.

این پیشکسوت تاریخ‌نگاری گفت: انقلاب اسلامی ادبیات سیاسی جدید نیز خلق کرد. بسیاری از اصطلاحات را از دیگران می‌گرفتیم. سیر تکوینی انقلاب اسلامی بارها تکمیل و اصلاح شد و نامش به آشنایی با انقلاب اسلامی تغییر کرد. نکته‌ای که حائز اهمیت است این است که همچنان نتوانسته‌ایم در نظام آموزشی و رسانه‌ای به خوبی مردم را با جریان‌های عمیق انقلابی آشنا کنیم. من به جرئت می‌توانم بگویم که بسیاری از مردم با مسائل انقلاب به‌خوبی آشنا نیستند. جوانان بسیار اهمیت دارند و ما همچنان کارهای انجام‌نشده داریم.

منصوری ادامه داد: نکته‌ای مهم در سخنان دکتر محمدی وجود داشت که باید به آن بپردازیم و آن هم تفاوت انقلاب اسلامی است. انقلاب اسلامی متعلق به جهانیان است. من در چین موردی عجیب دیدم؛ دیدم مسجدی وجود دارد که در بالای آن نوشته است: «اشهد ان علی ولی الله». در جایی در آمریکای لاتین دیدم عکسی غیرمنتظره از امام بر دیوارها وجود دارد. آنها می‌گفتند از تلویزیون عکس گرفته و چاپ کرده‌اند! باید با عنایت الهی به این مسیر ادامه دهیم.

موسی حقانی: شخصیت‌های اثرگذار روزهای انقلاب را به جوانان بشناسانیم

موسی حقانی، رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر، گفت: انقلاب اسلامی مهم است و از روز اول هم شاهد این هستیم که در حوزه تاریخ‌نگاری چه موافق و چه مخالف مشغول نوشتن تاریخ شدند و آنچه رخ داد توجه‌ای بود که امام خمینی(ره) به تاریخ داشتند و دغدغه‌هایی را درباره تاریخ‌نگاری مطرح می‌کردند و می‌گفتند که اگر شما ننویسید، دیگران خواهند نوشت و از همان روز شاهد تاریخ‌نگاری هستیم. در ابتدا بعضی اشخاص و برخی سازمان‌ها به همین منظور تأسیس شدند و شروع به کار کردند.

وی افزود: با کمک اسناد و مصاحبه با افراد، تا امروز بیش از سه‌هزار اثر از سوی چندین مرکز تاریخ‌نگاری منتشر شده است و این مراکز فعالیت خود را در این زمینه پرشور ادامه می‌دهند. تلاش گسترده است والحمدلله باانگیزه کار می‌کنند. انقلاب اسلامی واقعه مهمی است و از سال ۱۳۵۷ تاریخ ایران با نام انقلاب شناخته شده است. این دوره از نهضت امام خمینی از سال ۱۳۵۷ یک انقلاب مردمی نام‌گذاری شد و می‌طلبد در حد شایسته‌ای در حوزه تاریخ‌نگاری فعالیت کنیم. چنین جوایزی یکی از مشوق‌ها برای بزرگانی است که در این حوزه فعال هستند.

دکتر حقانی ادامه داد: بسیاری از اسناد پیش از انقلاب نبود و خوشبختانه امروز محققان با مراجعه به اسناد تاریخ مستند تهیه می‌کنند. ما باید هم افراد و هم آثار را معرفی کنیم تا نویسندگان بدانند که به آنها توجه می‌شود. بیشتر جنبه معنوی مورد توجه است و مبنا تحقیقاتی است که مکتوب می‌شود و در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد ولی فضای مجازی هم مدنظر قرار گرفته است. ۲۲۰ اثر دریافت کردیم، مستندها و فیلم‌های تاریخی نیز مدنظر قرار گرفته است. «کلیات»، «خاطرات، زندگینامه و شرح‌حال‌نویسی»، «مستندنگاری»، «تحقیقات و پژوهش‌های تاریخی»، «تاریخ شفاهی» و «اسناد و پژوهش‌های اسنادی» نیز بخش‌های جایزه را دربرمی‌گیرد.

وی گفت: اساسا تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی با همین رویکرد شکل گرفت و تا الان آثار قابل توجهی به جای گذاشته است. البته تلاش‌های بیشتری لازم است؛ به همین جهت مؤسساتی ایجاد شد تا بتوانند در مورد تاریخ انقلاب فعالیت کنند و همچنین جوایزی نظیر همین جایزه تاریخ انقلاب اسلامی برای اینکه مشوقی باشد، در نظر گرفته شد. مشوق‌ها به این منظور در نظر گرفته می‌شوند؛ چون مسیر، مسیر بزرگ و باعظمتی است و کارهای انجام‌‎نشده هم در این مسیر بسیار است. می‌بایستی عزیزانی که در این حوزه کار می‌کنند برای تبیین آنچه در کشور ما رخ داد و شرایطی که کشور ما قبل از انقلاب با آن مواجه بود، تلاش مضاعفی بکنند.

حقانی ادامه داد: تأکید ما تشویق کسانی است که در فضای مجازی نقش واسطه را عمل می‌کنند. فعالیت‌های پژوهشی در قالب کتاب به زبان اثر تبدیل و منتشر می‌شود. سعی داریم حافظه تاریخی مردم را ارتقا بدهیم. ایرانی‌ها حافظه تاریخی‌شان کوتاه است، اما تلاش این است که به افزایش حافظه تاریخی کمک کنیم. امروز ۵۵ میلیون نفر از جمعیت کشور انقلاب اسلامی را تجربه نکرده‌اند؛ لازم است با شخصیت‌های دوران انقلاب و قبل و بعد از انقلاب آشنا شوند و چرایی و چگونگی تشریح شود.

وی افزود: کشوری هستیم که در وسط معرکه‌های جهانی قرار گرفته‌ایم و این تجربه‌ها می‌تواند به ما کمک کند. در گام دوم رهبر معظم انقلاب فرمودند جوانان با تاریخ معاصر آشنا شوند. آموختن تاریخ جنبه راهبردی دارد و از منظر تاریخ می‌توانید ببینید در کجا هستید و به کجا رهسپارید. ما تلاش می‌کنیم که این اتفاق بیفتد. دست استمداد به سوی محققانی دراز می‌کنیم که در این حوزه کار می‌کنند. نباید پیشکسوت‌ها را فراموش کنیم و چنین مراسمی می‌تواند درسی برای جوانان باشد.

رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر در پایان سخنانش از عزیزانی که در «سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی» همراهی و همدلی کردند تا کار را به ثمر برسانیم تشکر و قدردانی کرد.

این آیین با تقدیر از دستاوردهای فعالیت برخی از تاریخ‌نگاران، ناشران و شخصیت‌های فعال در عرصه تبیین تاریخ معاصر از جمله دکتر منوچهر محمدی و دکتر جواد منصوری و همچنین از محمدرضا ورزی به عنوان کارگردان و مستندساز حوزه تاریخ همراه بود و با اهدای لوح از آنها تقدیر و سپاس‌گزاری شد.

بخش جانبی این مراسم افتتاح نمایشگاه اسناد تاریخی و عکس بود که از روز چهارشنبه ۲۷ دی ۱۴۰۲ به روی عموم باز است و علاقه‌مندان می‌توانند از این نمایشگاه که تا ۶ بهمن ادامه می‌یابد، در برج آزادی واقع در تهران، میدان آزادی بازدید کنند. در این نمایشگاه اسناد و تصاویر مربوط به ۱۵۰ سال مبارزه و مقاومت مردم ایران در برابر استبداد و استعمار به نمایش گذاشته می‌شود.

آثار برگزیده و شایسته تقدیر سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی به شرح زیر است:

آثار برگزیده تحقیقات و پژوهش‌های تاریخی:

ـ تشکیل دولت پهلوی اول و تأثیر آن در فروپاشی نظام ایلی (با تأکید بر ایل بختیاری)، تألیف خدابخش قربان‌پور دشتکی (ناشر: پژوهشکده تاریخ معاصر‏‫، سال ۱۴۰۰)

 

مستندنگاری:
ـ جهل مقدس؛ اکبر گودرزی (رهبر گروه فرقان) به روایت اسناد، تألیف عباس‌علی بخشی (ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی‏‫، سال ۱۴۰۰)

 

تاریخ شفاهی:

ـ ‏‫خانه‌دار مبارز: خاطرات شفاهی اقدس حسینیان،‏‫ مصاحبه و تحقیق: زهرا احسن‌مقدم و مرضیه ذاکری، ‏‫تدوین: مرضیه ذاکری؛ ‏‫ویراستار: سجاد محمدی و منیره زین‌العابدینی‌رنانی؛ ‏‫تهیه‌شده در واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی (ناشر: راه‌یار، سال ۱۴۰۱)

 

 

خاطرات و زندگینامه:

ـ نظریه‌پردازی در تبعید، تألیف حجت‌الله علی‌محمدی (ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سال ۱۴۰۰)

 

آثار شایسته تقدیر مستندنگاری:

دو اثر زیر به‌صورت مشترک انتخاب شدند:

ـ انقلاب اسلامی به‌روایت اسناد ساواک: خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی، به‌کوشش مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات (ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سال ۱۴۰۱)

ـ خلخال در انقلاب اسلامی به‌روایت سند و عکس، پژوهش و تألیف سیدمحمدمسعود نقیب، بازنویسی اسناد: جواد کریم‌نژاد (ناشر: ریتم‏، سال ۱۴۰۰)

تاریخ شفاهی:

ـ ۸۰ سال تکاپوی فرهنگی: خاطرات فرهنگی سیاسی مرتضی آخوندی، گفت‌وگو و تنظیم: رضا اکبری آهنگر (ناشر: پژوهشکده تاریخ معاصر، سال ‏‫۱۴۰۰)

خاطرات و زندگینامه:

دو اثر زیر به‌صورت مشترک انتخاب شدند:

ـ سیدالعلماء الاعلام: تاریخ شفاهی زندگی، شخصیت و فعالیت‌های شهید محراب آیت‌الله سیداسدالله‌ مدنی دهخوارقانی(ره)، به‌اهتمام سیدمحمدجواد قربی (ناشر: شاهد، سال ۱۴۰۰)

ـ مهدی عراقی را بکش! گفت‌وگوهایی درباره شهید حاج مهدی عراقی، تألیف سیدمصطفی حسینی و عبدالرضا نعمت‌اللهی، ویراستار: شیما عالی (ناشر: سروش، سال ۱۴۰۰)

 

بخش جنبی ناشران حوزه تاریخ انقلاب اسلامی:

ـ مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ناشر آثار حوزه تاریخ انقلاب اسلامی
ـ انتشارات راه‌یار، ناشر آثار حوزه تاریخ انقلاب اسلامی

 

فعال حوزه انقلاب اسلامی در فضای مجازی:

ـ دکتر حسن محمدی، مدیر کانال «مدرسه انقلاب»